Янка Брыль

Празаік, эсэіст, перакладчык, дзіцячы пісьменнік, грамадскі дзеяч.

Янка Брыль нарадзіўся 4 жніўня 1917 г. у горадзе Адэса (Украіна) у сям’і чыгуначніка.

У 1922 г. разам з бацькамі пераехаў на іх Радзіму ў заходнюю Беларусь (вёска Загора Карэліцкага раёна Гарадзенскай вобласці).

Ля роднай вёскі Загор’е.

У 1931 годзе скончыў польскую сямігодку, працаваў на гаспадарцы, займаўся самаадукацыяй.

Янка Брыль — семиклассник. Местечко Турец. 1931 г.

У сакавіку 1939 г. прызваны ў польскую армію. Служыў у марской пяхоце. У верасні 1939 г. пад Гдыняй трапіў у нямецкі палон, восенню 1941 г. уцёк на Радзіму.

Янка Брыль. Загора. 1938 г.

З кастрычніка 1942 г. — сувязны партызанскай брыгады імя Жукава Баранавіцкага злучэння, а з сакавіка да ліпеня 1944 г. — партызан-разведчык брыгады «Камсамолец» і рэдактар газеты «Сцяг свабоды» (орган Мірскага падпольнага райкома партыі) і сатырычнага антыфашысцкага лістка «Партызанскае жыгала».

З кастрычніка 1944 г. жыў ў Менску. Працаваў у рэдакцыі газеты-плаката «Раздавім фашысцкую гадзіну», часопісах «Вожык», «Маладосць», «Полымя», у Дзяржаўным выдавецтве БССР.

З 1945 года член Саюза пісьменнікаў СССР. У 1966-1971 гг. — сакратар праўлення СП БССР. Двойчы выбіраўся дэпутатам Вярхоўнага Савета БССР (1963-1967, 1980-1985). Старшыня Беларускага аддзялення таварыства «СССР — Канада» (1967-1990). Член Беларускага ПЭН-цэнтра з 1989 г. Ганаровы член Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1994).

Янка Брыль, Алесь Пальчэўскі, Васіль Вітка, Ніл Гілевіч і Алесь Якімовіч. 1979 г.
Я. Брыль, А. Макаёнак і П. Панчанка.

Памёр 25 ліпеня 2006 года, пахаваны на могілках у Калодзішчах.

Быў узнагарожаны: двума ордэнамі Працоўнага Чырвонага Сцяга, ордэнам Айчыннай вайны II ступені, ордэнам Дружбы народаў, медаллю «Францыск Скарын» (1991), ордэнам «Знак Пашаны», Савецкія і польскія медалі,

Прэміі: Народны пісьменнік БССР (1981), Сталінская прэмія, 1952 (за аповесць «У Забалацці світае»), Літаратурная прэмія імя Якуба Коласа, 1963 (за зборнік «Працяг размовы»), Дзяржаўная прэмія БССР імя Я. Коласа, 1982 (за аповесць «Золак, убачаны здалёк»).

Пісаць Я. Брыль пачаў з чатырнаццаці год, але дэбютаваў у друку толькі ў 1938. Пачалася творчая дзейнасць пісьменніка з вершаў, якія асаблівага поспеху аўтару не прынеслі. З апавяданняў, у якіх талент пісьменніка праявіўся вельмі ярка і шматгранна.

У 1938 г. пачаў друкавацца як паэт і публіцыст (віленскі беларускі часопіс «Шлях моладзі»). Аўтар кніг апавяданняў, аповесцей «Апавяданні» (1946), «Нёманскія казакі» (апавяданні і нарысы), «Вераснёвая рунь» (1949), «У Забалоцці днее» (1951), «Дзеля сапраўднае радасці» (1952), «На Быстранцы» (1955), «Вачыма друга» (нарысы, 1956), «Сэрца камуніста» (нарыс, 1957),                         «І смех, і бяда» (сатыра і гумар, 1958), «Надпіс на зрубе» (1958), «Выбраныя апавяданні» (1959), «Мой родны кут» (1959), «Працяг размовы» (апавяданні, замалёўкі, нарысы, 1962), «Жменя сонечных промняў» (мініяцюры, 1965), «Адзін дзень» (1968), «Акраец хлеба» (1977), «Золак, убачаны здалёк» (1979), «Гуртавое» (1980), зборнікаў апавяданняў і мініяцюр «Ты жывеш» (1978), «Сёння і памяць» (1985), «Ад сяўбы да жніва» (1987), «На сцежцы — дзеці» (1988), раманаў «Граніца» (ч. I, часопіс «Полымя», 1949), «Птушкі і гнёзды» (1964).

У сааўтарстве з А.Адамовічам і Ў.Калеснікам напісаў дакумэнтальную кнігу «Я з вогненнай вёскі…» (1975, па матывах кнігі пастаўлены «Хатынскі цыкл» дакумэнтальных фільмаў).

Выдаў кніжкі прозы для дзяцей «Ліпка і клёнік» (1949), «Зялёная школа» (1951), «Светлае раньне» (1954), «Пачатак сталасці» (1957), «Жыў-быў вожык» (1976), «Сняжок і Волечка» (1983). Выйшлі Зборы твораў у 2-х (1960), 4-х (1967-1968) і 5 тамах (1979-1981).

Я.Брылю належаць таксама кнігі «Роздум і слова» (літаратурна-крытычныя артыкулы, нататкі, 1963) і «Трохі пра вечнае» (артыкулы, творчыя партрэты, лірычны роздум, 1978). Напісаў тэксты да альбомаў «Там, дзе сінее Нарач» (1963) і «Між тых палёў…» (1968).

Я. Брыль вядомы таксама як перакладчык з рускай, украінскай і польскай моў. У яго перакладзе на беларускую мову выйшлі паасобныя творы Л. М. Талстога, А. П. Чэхава, М. Горкага, П. П. Бажова (руск.) бел., А. П. Даўжэнкі, Б. Пруса, А. Вішні, П. Казланюка (укр.) бел., Т. Ружэвіча, М. Канапніцкай, Э. Ажэшкі, Э. Брыля, Я. Івашкевіча (руск.) бел., А. Цанткевіч (польск.) бел., Ч. Цанткевіча (польск.) бел., Ю. Кавальца (польск.) бел., У. Мачэжака (польск.) бел., В. Жукроўскага (польск.) бел., Л. Кручкоўскага (руск.) бел. і многія іншыя.

Творы Я. Брыля перакладаліся на многія мовы народаў СССР і за мяжой.

Ушанаванне памяці: 26 верасня 2007 г. імя Янкі Брыля атрымала вуліца ў мінскім мікрараёне Міхалова, 26 жніўня 2009 г. імя Янкі Брыля было нададзена адной з вуліц Гдыні.

Філатэлія: Канверт з арыгінальнай маркай Беларусі, прысвечаны 100-годдзю з дня нараджэння Янкі Брыля (2017 год), Спецыяльны паштовы штэмпель Беларусі, прысвечаны 100-годдзю з дня нараджэння Янкі Брыля (2017 год).

На кніжнай паліцы

Брыль, Я. Адзін дзень: апавяданні, аповесць, нарыс / Янка Брыль. — Мінск : Народная асвета, 1968. — 259, [2] с. — (Школьная бібліятэка).

У зборніку змешчаны лепшыя творы Я. Брыля, сярод іх:  «Адзiн дзень», «Маці»,«Праведнiкi i зладзеi», «Дваццаць», «Сiрочы хлеб» і іншыя. Барацьба беларускага народа за сацыяльнае і нацыянальнаяе вызваленне, гаротнае дзяцінства ва ўмовах буржуазнай Польшчы, барацьба супраць нямецка-фашысцкіх захопнікаў, стваральная праца савецкіх людзей – вось асноўныя тэмы зборніка. Як і ўся творчасць пісьменніка, змешчаныя творы характэрызуюцца шчырасцю і праўдзівасцю, глыбокім лірызмам і жыццесцвярджальным пафасам.
Брыль, Я. Аповесці і апавяданні: для сярэдняга і старэйшага школьнага ўзросту / Янка Брыль. — Мінск : БелСЭ, 1991. — 381, [2] с. — (Школьная бібліятэка).

У кнізе сабраны аповесці і апавяданні народнага пісьменніка Беларусі Янкі Брыля, напісаныя ў розныя гады. Іх героі праходзяць цяжкія жыццёвыя выпрабаванні, але не трацяць мужнасці, чалавечнасці, прагі да жыцця. Творы аб’яднаны любоўю да бацькаўшчыны, вераю ў агульначалавечыя каштоўнасці, розумам над сэнсам жыцця.
Брыль, Я. Вітраж: апавяданні, мініяцюры, нарысы / Янка Брыль. — Мінск : Мастацкая літаратура, 1972. — 197, [2] с.

Прыгажосць чалавека працы, жывыя праблемы нашай сучаснасці, роздум пісьменніка пра яго абавязак служэння роднаму народу, дружба народаў вялікай савецкай сям’і i краін сацыялістычнай садружнасці, клопат пра мір на Зямлі, прыгажосць беларускай прыроды, паэзія дзяцінства — усё гэта знойдзе чытач у новай кнізе пісьменніка.
Брыль, Я. Вячэрняе: Лірыч. запісы і мініяцюры / Янка Брыль. — Мінск : Мастацкая літаратура, 1994. — 350 с.

У кнігу Я. Брыля, народнага пісьменніка Беларусі, лаўрэата Дзяржаўных прэмій увайшлі лірычныя запісы і мініяцюры, напісаныя ў розныя гады. Большасць іх у свой час не пабачыла свету з меркаванняў ад аўтара не залежных. Лірычныя запісы — гэта роздум аб часе і чалавечых лёсах, роздум над самымі вострымі праблемамі сучаснасці. Яркая народная мова, назіральнасць, уменне адбіраць трапныя дэталі — усё гэта робіць кнігу цікавай для чытачоў.
Брыль, Я. Збор твораў: у 5 т. / Янка Брыль. — [2-е выд., значна дапоўненае]. — Мінск : Мастацкая літаратура, 1979―1981. — Т. 2 : Аповесці. — 1980. — 509, [2] с., [4] л. партр.

Другі том складаюць аповесці «Сірочы хлеб», «У сям’і», «У Забалоцці днее», «На Быстранцы», «Апошняя сустрэча», «Ніжнія Байдуны», «Золак, убачаны здалёк».
Брыль, Я. Збор твораў: у 4 т. / Янка Брыль. — Мінск : Беларусь, 1967―1968 –  Т. 1 : Дзе б я ні быў … : апавяданні розных гадоў : Вясёлая падсада : апавяданні пра дзяцей. — 1967. — 441, [1] с., [4] л. партр.

У першы том увайшлі апавяданні, напісаныя аўтарам у розныя гады: «Марыля», «Маці», «Memento mori», «Зялёная школа», «Дваццаць»,

                                  «Надпіс на зрубе» і інш.
Брыль, Я. Збор твораў: у 2 т. / Янка Брыль. — Мінск : Дзяржаўнае выдавецтва БССР, Рэдакцыя мастацкай літаратуры, 1960 — Т. 2 : Аповесці. Апавяданні. Нарысы. — 466, [1] с.
Брыль, Я. Золак, убачаны здалёк: аповесць / Янка Брыль. — Мінск : Мастацкая літаратура, 1979. — 116, [1] с.

Праніклівы позірк пісьменніка скіраваны ў далёкае маленства, якое, акрамя сваей першароднасці і хараства, нясе на сабе адбітак страшнае вайны, яшчэ той, першай, сусветнай. Духоўны свет дзіцяці, яго мужанне, станаўленне як асобы паказаны пісьменнікам праз прызму сённяшняга дня – з трывогай за лёс сённяшніх дзяцей, будучыні чалавецтва.
Брыль, Я. З людзьмі і сам-насам: запісы, мініяцюры, эсэ / Янка Брыль. — Мінск : Мастацкая літаратура, 2003. — 332, [2] с.

Новая кніга Янкі Брыля «З людзьмі і сам-насам» — своеасаблівы працяг такіх ягоных кніг, як «Жменя сонечных промняў», «Вітраж», «Вячэрняе», «Дзе скарб ваш», а таксама — цыклаў лірычных запісаў і мініяцюр «Усё, што ўражвае», «Свае старонкі», «Пошукі слова», «Хлеб надзённы»… I ў новай кнізе народнага пісьменніка — роздум пра час, чалавечыя лёсы, галоўныя праблемы сучаснасці, шчыры клопат пра мір, свабоду, дэмакратыю, родную мову, захапленне красой прыроды і вечнай паэзіяй маленства.
Брыль, Я. Дзе скарб ваш: лірычная проза / Янка Брыль. — Мінск : Мастацкая літаратура, 1997. — 332, [2] с.

У кнігу народнага пісьменніка Беларусі Янкі Брыля ўвайшлі апавяданні «Пра час i пра сябе», эсэ на вострыя тэмы сучаснасці, лірычныя запісы i мініяцюры, дзе i роздум пра найгалоўнейшае ў жыцці, i шматфарбныя замалёўкі прыроды, сцэнкі з народнага побыту, i здаровы, іскрысты гумар.
Брыль, Я. На сцежцы ― дзеці: апавяданні, мініяцюры, эсэ / Янка Брыль. — Мінск : Мастацкая літаратура, 1988. — 205, [2] с.

Народны пісьменнік Беларусі, лаўрэат Дзяржаўных прэмій СССР і БССР Янка Брыль – прызнаны майстар кароткага апавядання, эсе, філасофскай і лірычнай мініяцюры.

Чарнобыльская трагедыя прымусіла нас па-новаму зірнуць на праблемы выйны і міру, апаліла сэрцы трывогай за лёс роднай зямлі, за будучыню нашых дзяцей і ўнукаў. Яна, гэта трывога, пранізвае новую кнігу Янкі Брыля, поўную глыбокага роздуму пра час і пра чалавека ў атамны век.
Брыль, Я. Птушкі і гнёзды: кніга адной маладосці: [антыфашысцкі раман] / Янка Брыль. — Мінск : Мастацкая літаратура, 1975. — 310, [2] с., [4] л. іл. — (Беларускі раман).

Антыфашысцкі раман Янкі Брыля апавядае пра падзеі другой сусветнай вайны.
Брыль, Я. Птушкі і гнёзды : Кн. адной маладосці : Раман ; Золак, убачаны здалёк : Аповесць : Для ст. шк. узросту / Янка Брыль ; [Прадм. Г.Шупенькі ; Маст. Э.Э.Жакевіч]. – Мн. : Ураджай, 2001. — 445, [2] с., [1] л. партр. – (Школьная бібліятэка).

«Птушкі і гнёзды» — прынцыпова новае слова ў жанры рамана, свайго роду раман-паэма, споведзь адной таленавітай і мудрай душы. Аўтар расказвае пра драматычныя падзеі, цяжкія выпрабаванні, якія выпалі на долю галоўнага героя Алеся Руневіча, пра яго душэўныя пакуты, пошукі свайго месца ў барацьбе з фашыстамі.У больш позняй па часе аповесці «Золак, убачаны здалёк» «усё па-брылёўскі лірычна і шчымліва, але і па-новаму трагедыйна: тут уся драма жыцця чалавечага на зямлі». 
Брыль, Я. Птушкі і гнёзды: выбранае / Янка Брыль. — Мінск : Мастацкая літаратура, 2006. — 462, [1] с., [1] л. партр. — (Беларуская проза XX стагоддзя).

Раман «Птушкі i гнёзды» i аповесць «Золак, убачаны здалёк» даволі даўно вядомыя нашаму чытачу, перакладзеныя на некалькі еўрапейскіх моў, а таксама i навейшая па часе напісання трагічна-ўзнёслая аповесць «Муштук i папка» ўтвараюць своеасаблівы таленавіты трыпціх, тройчы па-рознаму арыгінальна, яскрава гаворачы пра адно, найгалоўнейшае ў жыцці людзей i народаў,— свабоду, мір, чалавечнасць.
Брыль, Я. Сцежкі, дарогі, прастор: Лір. замалеўкі: Для ст. шк. узросту / Янка Брыль. — Мн. : Рэсп. унітар. прадпрыемства «Юнацтва», 2001. — 237, [1] с.

За гады вандраванняў па роднай краіне, па блізкім i далёкім белым свеце ў народнага пісьменніка Беларусі Янкі Брыля замалёвак сабралася даволі шмат. Яны — па часе з’яўлення — расцярушаны па кнігах, а цяпер аўтару задумалася лепшыя з ix сабраць у адну кніжку i прапанаваць юнаму чытачу, як сведчанне любові пісьменніка да жыцця i роздуму над ім.
Брыль, Я. Ты жывеш: апавяданні і мініяцюры / Янка Брыль. — Мінск : Мастацкая літаратура, 1973. — 444, [2] с., [1] л. партр.

У гэтай кнізе сабраны лепшыя апавяданні і мініяцюры Янки Брыля, якія ён напісаў за трыццаць пяць год творчай працы. У іх – жыццё і рэвалюцыйная барацьба ў Заходняй Беларусі, гераічная барацьба нашага народа ў гады фашысцкага нашэсця,  пасляваенныя трудавыя будні.
Брыль, Я. У Забалоцці днее: аповесць / Янка Брыль. — Мінск : Дзяржаўнае выдавецтва БССР, Рэдакцыя мастацкай літаратуры, 1951. — 193, [1] с., [1] л. каляр. іл.
Брыль, Я. У сям’і: аповесці і апавяданні: [для сярэдняга і старэйшага школьнага ўзросту] / Янка Брыль. — Мінск : Мастацкая літаратура, 1976. — 350, [2] с., [8] л. іл.

У зборніку «У сям’і» уключаны дзве аповесці «Сірочы хлеб» і «У сям’і», а таксама выбраныя апавяданні. Гэтыя творы пераканаўча гавораць юнаму чытачу пра красу нашай савецкай рэчаіснасці, вучаць маральнай часціні і любові да Радзімы.
Книги на русском языке
Брыль, Я. Витражи: миниатюры и лирические записи / Янка Брыль. — Минск : Мастацкая літаратура, 1974. — 269, [1] с.

В книге собраны лучшие миниатюры и лирические записи писателя, созданные за три десятилетия творческого труда.
Брыль, Я. В глухую полночь: Рассказы / Авториз. пер. с белорус. А. Островского. — М. : Воениздат, 1969. — 181с. — (Библиотека юного патриота. О Родине, подвигах, чести).

Эта книга — еще одна дань белорусского писателя подвигу народному. В одном из рассказов Янка Брыль устами своего героя говорит: «Мне вообще нужно очень много и очень хорошо рассказать о самоотверженных работниках нашего великого дела. Чтобы не ушла в небытие, не развеялась, пошумев местной легендой, чтобы не стерлась в памяти поколений, как и здесь, над нашим Неманом, пламенела красной лентой на овчинной кубанке, гремела местью и молодым победным смехом белорусская партизанская слава. Не нужно только громких слов, не надо обижать ими не показную, народную скромность…» Янка Брыль вполне справился с поставленной задачей. Не перегружая повествование событиями, глубоко и точно раскрывает он характеры, психологию, богатый внутренний мир народных мстителей, показывает их беспредельное мужество и героизм.
Брыль, Я. Ещё раз первый снег: Избран. рассказы: Авториз.пер.с белорус. / Предисл.В.Оскопского. — Москва : Худож.лит., 1977. — 381 с.

В эту книгу, приуроченную издательством к 60-летию одного из виднейших белорусских прозаиков, вошло лучшее из рассказов, написанных Янкой Брылем в 1937—1975 гг.
Брыль, Я. Птицы и гнёзда: книга одной молодости / Янка Брыль. — Минск : Беларусь, 1970. — 335, [1] с. — (Белорусский роман).

Роман Я. Брыля «Птицы и гнезда»- взволнованное повествование о судьбах людей, превратившихся из пленников в антифашистов, раздумье об античеловеческой сущности гитлеровского «рейха», страстный призыв к гражданской активности всех                                      людей земли.
Брыль, Я. Стежки, дороги, простор: [рассказы: перевод с белорусского] / Янка Брыль. — Москва : Известия, 1981. — 570, [1] с. — (Библиотека «Дружбы народов»)Переведены с белорусского языка некоторое произведения: «Думы в дороге»,  «Марыля», «Как маленький», «Праведники и злодеи», «Кровь на стене», «Мой земляк», «Один день», «Липа и кленик», «Дома»,                                        «Зозуленька» и др.
Брыль, Я. У родника: повести: [для старшего школьного возраста] / Янка Брыль. — Минск : Юнацтва, 1986. — 173, [2] с., [5] л. ил., портр. — (Библиотека юношества).

В сборник народного писателя Белоруссии Янки Брыля вошли повести «Сиротский хлеб», «В семье», «Рассвет, увиденный издалека». В этих произведениях автор рассказывает юному читателю о благородстве и высоком гуманизме людей труда, знакомит с прекрасным миром природы, учит моральной чистоте, любви и преданности своей Родине.
Літаратура аб жыцці і творчасці
Аляхновіч, Р. В. Янка Брыль у школе : дапаможнік для настаўніка / Рагнеда Вікенцьеўна Аляхновіч. – Мінск : Народная асвета, 1979. — 118, [2] с., [2] л. іл., партр.

Кніга адрасавана настаўнікам беларускай літаратуры сярэдніх школ. У першым раздзеле даюцца звесткі пра жыццёвы і творчы шлях пісьменніка, агульная характарыстыка творчасці, у другім – падрабязны аналіз твораў, вывучэнне якіх прадугледжана школьнай праграмай, канкрэтныя метадычныя парады па рабоце з гэтымі творамі на ўроку.
Калеснік, У. Янка Брыль: нарыс жыцця і творчасці: для сярэд. і ст.шк. узросту. – Мінск: Народная асвета, 1990. – 256 с.: іл. – (Нар. пісьменнікі БССР).

У кнізе глыбока аналізуецца творчасць выдатнага майстара беларускай прозы Янкі Брыля, раскрываюцца адметнасць яго таленту, вытокі творчасці.
Канэ, Ю. Як паветра і хлеб : жыццёвы і творчы шлях Янкі Брыля / Юлія Канэ. – Мінск : Маст. літ., 1988. – 320 с., 1 л. партр.

У 1987 г. споўнілася 70 год з дня нараджэння лаўрэата Дзяржаўных прэмій СССР і БССР, народнага пісьменніка Беларусі Янкі Брыля і 50 год яго творчай дзейнасці. Жыццёваму і творчаму шляху пісьменніка прысвечана кніга крытыка Юліі Канэ. Аўтар цікава расказвае пра дзяцінства, юнацтва і маладосць Я. Брыля, прасочвае і аналізуе яго творчы шлях, паказвае жанравае і зместавае багацце яго творчасці. Шмат увагі ўдзяляе крытык мастацкай адметнасці і мастацкім дасягненням выдытнага майстра беларускай прозы.
Ляшук, В. Я. Вывучэнне творчасці Янкі Брыля ў школе : дапаможнік для настаўнікаў / В. Я. Ляшук. – Мінск : Аверсэв, 2004. – 220 с.

Дапаможнік адрасаваны настаўнікам беларускай літаратуры, якія працуюць па праграмах аўтарскіх калектываў і Брэсцкага дзяржаўнага універсітэта імя А.С. Пушкіна, і Нацыянальнага інстытута адукацыі.
Майхровіч, С.К. Янка Брыль : жыццё і творчасць / Сцяпан Казіміравіч Майхровіч. – Мінск : Дзяржаўнае выдавецтва БССР, 1961. — 211, [2] с., [1] л. партр. : іл.

У прапануемай чытачу кнізе даецца разгорнуты аналіз жыццёвага і творчага шляху Янкі Брыля – аднаго з таленавітых беларускіх савецкіх пісьменнікаў.Аўтар прасочвае шляхі, якімі ішоў малады  пісьменнік у літаратуру ва ўмовах панскай Польшчы, паказвае росквіт яго творчасці ў пасляваенныя гады ў савецкай Беларусі. На аснове шырокага разгляду прозы Я. Брыля асвятляецца творчы рост мастака і спецыфічныя асаблівасці яго пісьменніцкага даравання.