Гарэцкі Максім Іванавіч (1893-1938) — выдатны беларускі пісьменнік, літаратуразнаўца, лексікограф, фалькларыст, крытык. Адзін з пачынальнікаў нацыянальнай мастацкай прозы.
Нарадзіўся 18 лютага 1893 года ў в. Малая Багацькаўка Мсціслаўскага раёна Магілёўскай вобласці. Максім меў ад прыроды вялікія здольнасці — выключную памяць, аналітычны розум, глыбокую пачуццёвасць, музычнасць; добра іграў на скрыпцы, запамінаў мелодыі, народныя песні.
З 1900 года вучыўся ў пачатковай школе ў Вялікай Багацькаўцы.
З 1903 гада вучыўся ў Вольшынскай царкоўнапрыходскай двухкласнай школе.
З 1905 года працягваў навучанне на настаўніцкіх класах у Вольшы.
У 1908 годзе скончыў вучобу ў Вольшы і атрымаў магчымасць быць настаўнікам, вучыць грамаце сялянскіх дзяцей. Прыехаў у Горкі, каб рыхтавацца да паступлення ў вучэльню. Там займаўся з рэпетытарам Крэерам.
У 1909 годе Максім Гарэцкі паступіў у Горы-Горацкае каморніцка-агранамічнае вучылішча.
У 1913 годзе пасля заканчэння Горы-Горацкага вучылішча быў накіраваны ў Віленскую землеўпарадчую камісію. Працаваў каморнікам. У Вільні пазнаёміўся з Янкам Купалам, Змітраком Бядулем, Лявонам Гмыракам.
У лiпeнi 1914 гoдa Maкciм Гapэцкi быў зaлiчaны caлдaтaм y apмiю i aдpaзy тpaпiў нa фpoнт – paзвeдчыкaм i cyвязicтaм apтылepыйcкaй бaтapэi, ва Усходняй Прусіі, пад Сталупененам быў цяжкa пapaнeны, зaтым доўга лячыўся ў вайсковых шпіталях Вільні, Масквы, Магілёва.
У 1916 годзе пасля выздараўлення быў залічаны ў Паўлаўскае ваеннае вучылішча ў Пецярбургу, па заканчэнні якога ў званні прапаршчыка накіраваны на службу ў Іркуцк, потым у Гжацк, а адтуль ізноў другі раз на фронт.
У канцы 1916 года Максім Гарэцкі апынуўся на фронце ў Пінскіх балотах. Там быў прызначаны ў камісію па рэквізыцыі сена ў сялянаў, але не любіў гэтай працы і адпрасіўся ў акопы.
У восень 1917 года звольнены з войска. Пераехаў у Смаленск, дзе ў той час жыў Янка Купала.
У 1918 годзе працавў камендантам жыллёвага аддзелу. Паралельна, потым і стала супрацоўнічаў у мясцовых газетах «Известия Смоленского Совета», «Западная коммуна».
У жнівўні 1918 года запрошаны на сталую працу ў газету «Звязда».
У пачатаку 1919 года пераехаў у Вільню.
У канцы красавіка 1919 года пры раптоўным захопе Вільні польскім войскам апынуўся на акупаванай тэрыторыі. Настаўнік Віленскай беларускай гімназіі і беларускіх настаўніцкіх курсаў. Супрацоўнічаў у газеце «Беларускія ведамасці», «Беларускі звон».
З снежаня 1920 года па ліпень 1921 рэдактар і выдавец газеты «Наша думка».
З верасеня 1921 года рэдактар і выдавец газеты «Беларускія ведамасці».
У кастрычніку 1923 года пераехаў з сям’ёй з Вільні ў Менск. У Менску ён чытаў лекцыі на рабфаку БДУ, выкладаў беларускую мову і літаратуру ў Камуністычным універсітэце БССР, выконваў абавязкі навуковага сакратара літаратурнай камісіі Інбелкульта, быў яго правадзейным членам.
З 1926 года па 1928 года Максім Гарэцкі ўзначальваў кафедру беларускай мовы і літаратуры ў Горацкай сельскагаспадарчай акадэміі.
З 17 жніўня па 1 сакавіка 1931 года у Вятцы працаваў чарцёжнікам.
З 1 верасня 1935 года ўладкаваўся настаўнікам рускай мовы і літаратуры ў сярэдняй школе ў пасёлку Пясочня Калужскай вобласці.
Памер 10 лютага 1938 года.
ТВОРЧАЯ БІЯГРАФІЯ
Літаратурным дэбютам стала апавяданне «У лазні», надрукаванае ў 1913 годзе ў газеце «Наша Ніва» за подпісам Максім Беларус.
У 1914 годе выдадзены і першы зборнік «Рунь», кніга «Антон».
У 1918 годзе разам з братам Гаўрылам склаў і выдаў «Руска-беларускі слоўнік» – першы вынік працы пісьменніка ў галіне лексікаграфіі.
У 1919 годзе быў выдадзены «Невялічкі беларуска-маскоўскі слоўнічак»
У 1920 годзе убачыла свет «Гісторыя беларускай літаратуры», якая доўгі час была адзіным падручнікам для школ і ВНУ
У 1924 годзе з’явіўся складзены разам з Міколам Байковым «Практычны расійска-беларускі слоўнік».
У 1928 годзе выйшаў зборнік «Народныя песні з мелодыямі», падрыхтаваны Максімам Гарэцкім у суаўтарстве з кампазітарам Ягоравым. Там змешчана 318 беларускіх песень, запісаных Гарэцкім ад маці.
На працягу 1919-1923 гг. ён напісаў больш за 20 твораў: апавяданні, аповесць «Дзве душы», крытычныя артыкулы. Звяртаўся да жыцця беларускіх перасяленцаў у Сібіры («Сібірскія абразкі», апавяданьні «Хадзяка», «Моцнае каханне», «Хоцімка» і інш.).
Напісаў драматычныя абразкі, якія ставіліся самадзейнасцю, «Атрута» (1913), «Мутэрка» («Вучыцель Мутэрка», 1920), «Чырвоныя ружы» (1923), «Жартаўлівы Пісарэвіч» (1925), «Не адной веры» (1928), «Гапон і Любачка» (1929). Пераклаў на беларускую мову паасобныя працы Леніна (пад псеўданімам А. Мсціслаўскі), А. Фадзеева «Разгром», апавяданні М. Горкага «Канавалаў» і «Чалкаш», «Слова аб палку Ігаравым».
Для дзяцей пісаў абразкі, лірычныя замалёўкі, што друкаваліся ў чытанцы «Родны край». Гэтыя творы пашыралі кругагляд дзетак, дапамагалі ім лепш зразумець навакольны свет, палюбіць прыроду.
УШАНАВАННЕ ПАМЯЦІ
Максім Гарэцкі на паштовай марцы Беларусі
У 1993 годзе ў роднай вёсцы да 100-годдзя з дня нараджэння пісьменніка, што адзначалася таксама ў рамках Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў па пытаннях адукацыі, навукі і культуры, адчынілі музей. З 1997 году дзейнічае Міжнародны фонд братоў Гарэцкіх. Яго імя носяць бібліятэка ў Горках, вуліцы ў Мнску, Мсціславе і Горках. У Мінску і Вязьме пастаўленыя помнікі. З 1992 году рэгулярна ладзяцца Гарэцкія чытанні.
На кніжнай паліцы
 Гарэцкі, М. Выбраныя творы. У 2-х т. / Максім Гарэцкі. – Мінск : Мастацкая літаратура, 1973.
Т. 1 : Апавяданні і драматычныя абразкі. – 1973. – 514 с. : партрэт. Т. 2 : Аповесці, дакументальна-мастацкія запіскі, раман. – 1973. – 480 с. У першы том выбраных твораў М. Гарэцкага ўключаны апавяданні, замалёўкі, п’есы, напісаныя аўтарам у дарэвалюцыйны час і ў пачатку 20-х гадоў. |
 Гарэцкі, М. Збор твораў. У 4-х т. / Максім Гарэцкі. – Мінск : Мастацкая літаратура, 1984–1986.
Т. 1 : Апавяданні. – 1984. – 446 с. : іл. Т. 2 : Аповесці. Драматычныя абразкі. – 1985. – 416 с. : іл. Т. 3 : На імперыялістычнай вайне. Віленскія камунары. – 1985. – 399 с. : іл. Т. 4 : Камароўская хроніка. Летапіс жыцця і творчасці. – 1986. – 384 с. : іл. З улікам ранейшага вопыту і на падставе больш грунтоўнага даследавання творчай спадчыны М. Гарэцкага, на аснове крытыкі тэксту ў 1984—1986 гг. аддзелам выданняў і тэксталогіі Інстытута літаратуры НАН Беларусі было падрыхтавана першае навукова-масавае выданне – Збор твораў у чатырох тамах.Да непасрэднай працы над Зборам былі прыцягнуты вопытныя даследчыкі гарэцказнаўцы. |
 Гарэцкі, М. Віленскія камунары : раман-хроніка ; Камароўская хроніка : аповесць / Максім Гарэцкі ; прадмова М. Мушынскага. – Мінск : Мастацкая літаратура, 1997. – 542 с. : партрэт. – (Школьная бібліятэка).
У кнігу выдатнага дзеяча беларускай літаратуры і культуры М. Гарэцкага (1893–1939) увайшлі раман-хроніка «Віленскія камунары», у якім паказаны, як падзеі гісторыі ўплываюць на лёсы людзей, нечакана і рашуча мяняюць гэтыя лёсы, і аповесць «Камароўская хроніка» – унікальная з’ява ў беларускай літаратуры, як па жанру, па задуме, так і па ахопу падзей і з’яў народнага жыцця. |
 Гарэцкі, М. Дзве душы : аповесць / Максім Гарэцкі. – Мінск : Мастацкая літаратура, 2008. – 109 с.
Заможны памешчык Абдзіраловіч, аўдавелы пасля трагічнага выпадку, давярае свайго малога Ігналіка карміліцы. А тая, жадаючы лепшай долі свайму дзіцяці, пераменьвае немаўлят. Пасля абодва – Ігнат і Васіль – праходзяць праз рэвалюцыю, грамадзянскую вайну. Пры гэтым асаблівая аўтарская ўвага скіравана на светабачанне Ігната Абдзіраловіча, які пакутуе ад раздваення душы – у рэчах, простых на першы погляд, бачыць палярныя бакі і разрываецца паміж процілегласцямі, не ведаючы, да якога берага прыстаць. |
 Гарэцкі, М. Рунь : рэпрынтнае выданне : [апавяданні] / Максім Гарэцкі ; [пасляслоўе Д. Бугаева]. – Мінск : Мастацкая літаратура, 1994. – 143 с.
Зборнік «Рунь» быў выдадзены ў 1914 годзе Беларускім выдавецкім таварыствам у Вільні. Гэтая кніга надрукаваная ў друкарні Марціна Кухты. Зборнік вылучаецца глыбінёй і багаццем думак, моўным хараством і дасканаласцю, уносіць вялікі ўклад у беларускую літаратуру. Гэта лірыка-спавядальная кніга, у якой аўтар задумваўся над праблемамі чалавечага існавання, зла і дабра, цемры і святла, радасці і гора. |
 Гарэцкі, М. Творы : [апавяданні, аповесці, драматургія, публіцыстыка] / Максім Гарэцкі; навуковы рэдактар А. Я. Гарадніцкі; [укладанне і каментары Т. Голуб]; Інстытут літаратуразнаўства імя Я. Купалы НАН Беларусі. – Мінск : Мастацкая літаратура, 2016. – Т. 12. – 932 с. – (Залатая калекцыя беларускай літаратуры).
У 12-ты том серыі «Залатая калекцыя беларускай літаратуры» ўвайшлі найлепшыя творы вядомага айчыннага пісьменніка, крытыка, публіцыста, драматурга Максіма Гарэцкага. Яго жыццё і творчасць – прыклад самаадданасці, нескаронасці, непадуладнасці рэпрэсіям, вернасці сабе і высокім ідэалам. |
 Гарэцкі, М. Творы : Дзве душы : аповесць; Апавяданні; Жартаўлівы пісарэвіч : п’еса; Літаратурная крытыка і публіцыстыка; Лісты / Максім Гарэцкі; рэдактар тома М. І. Мушынскі; укладанне і каментарыі Т. С. Голуб. – Мінск : Мастацкая літаратура, 1990. – 629 с.
У дадзенае выданне ўваходзяць аповесць «Дзве душы», апавяданні, п’еса «Жартаўлівы Пісарэвіч», літаратурна-крытычныя і публіцыстычныя артыкулы, эпісталярная спадчына пісьменніка.У літаратурным каментарыі ўпершыню даецца навуковая ацэнка матэрыялу, які змешчаны ў кнізе. |
Книги на русском языке
 Горецкий, М. Избранное : повести, роман-хроника : перевод с белорусского / Максим Горецкий; [составитель, вступительная статья и комментарии М. Мушинского]. — Минск : Мастацкая літаратура, 1989. – 544 с. – (Белорусская проза).
В книгу «Избранное» вошли лучшие произведения классика белорусской советской литературы Максима Горецкого (1893–1939), известного культурного деятеля, ученого, писателя – цикл повестей, объединенных одним героем и общим идейным замыслом, а также историко-революционный роман «Виленские коммунары». |
 Горецкий, М. Избранное: повести, роман-хроника: [перевод с белорусского] / Максим Горецкий. – Минск : Мастацкая літаратура, 1988. – 543, [1] с. – (Белорусская проза).
В книгу вошли лучшие произведения классика белорусской советской литературы Максима Горецкого – известного культурного деятеля, ученого, писателя – цикл повестей, объединенных одним героем и общим идейным замыслом, а также историко-революционный роман «Виленские коммунары». |
 Горецкий, М. Красные розы : избранное / Максим Горецкий; перевел с белорусского Л. Соловей. – Минск : Мастацкая літаратура, 1976. – 494 с.
В книгу избранных произведений талантливого представителя белорусской литературы 20-30-х годов Максима Горецкого вошли лучшие его рассказы, повесть «Меланхолия» и художественно-документальные записки «На империалистической войне». |
 Горецкий, М. Родные корни : избранное / Максим Горецкий; [перевод с белорусского И. И. Кононец; предисловие М. Кенько]. – Минск : Звязда, 2014. – 351 с.
Настоящее издание предназначено познакомить с наиболее значительными произведениями писателя. В том числе с теми, путь которых к читателю был наиболее длительным и сложным. |
Літаратурна-крытычныя і метадычныя матэрыялы
 Адамовіч, А. «Браму скарбаў сваіх адчыняю…» / Алесь Адамовіч. – Мінск : Выдавецтва БДУ імя У. І. Леніна, 1980. – 223 с. : фота.
Кніга прысвечана даследаванню жыццёвага і творчага шляху класіка беларускай літаратуры Максіма Гарэцкага, аналізу яго твораў. Чалавечы і пісьменніцкі воблік, шлях Максіма Гарэцкага мелі нечаканы працяг – ужо пасля яго смерці. Пісьмы Леаніда Гарэцкага з фронту – пацвярджэнне і вышэйшая ацэнка жыцця Гарэцкага – бацькі – змешчаны ў канцы кнігі. |
 Бугаёў, Д. Максім Гарэцкі / Дзмітрый Бугаёў. – 2-е выд., выпр. і дап. – Мінск : Беларуская навука, 2003. – 239 с.
У перавыданні першага (1968) манаграфічнага нарыса, прысвечанага вядомаму беларускаму пісьменніку і вучонаму М. I. Гарэцкаму, вызначаюцца асаблівасці яго светапогляду, мастацкага стылю і індывідуальнай творчай манеры. Сучаснасць твору надае таксама артыкул «Аплачана жыццём», змешчаны ў гэтым выданні. Ён ахоплівае тыя творы, якія не закрануты ў папярэдняй кнізе. У працы аналізуецца дакастрычніцкая творчасць М. Гарэцкага і творчасць савецкага часу. Выкарыстана шмат неапублікаваных на той час матэрыялаў. Таму нягледзячы на мінулыя гады, кніга не страціла сваю актуальнасць і сёння. Прызначана для ўсіх, каго цікавіць творчасць Максіма Гарэцкага. |
 Гарэцкі, М. Гісторыя беларускай літаратуры / Максім Гарэцкі. – Мінск : Мастацкая літаратура, 1992. – 478, [1] с., [16] іл. – (Спадчына).
Класік беларускай літаратуры Максім Гарэцкі (1893–1938) пакінуў аб сабе не толькі некалькі тамоў літаратурна-мастацкай спадчыны (проза, публіцыстыка, драматургія), але і не менш цікавыя і значныя літаратурна-крытычныя і навуковыя працы. У чарговую кнігу з серыі «Спадчына» ўключана «Гісторыя беларускае літаратуры», якая на працягу першага паслярэвалюцыйнага дзесяцігоддзя служыла адзіным падручнікам для сярэдняй і вышэйшай школы. Даследаванне вылучаецца тонкасцю назіранняў, уменнем разглядаць літаратурныя з’явы на шырокім гістарычным фоне, вобразнасцю і даходлівасцю выкладу. |
 Дасаева, Т. М. Летапіс жыцця і творчасці Максіма Гарэцкага / Т. М. Дасаева. – Мінск : Навука і тэхніка, 1993. – 87 с.
У кнізе шырока асветлена навуковая дзейнасць М. Гарэцкага, прадстаўлена эпісталярная спадчына, уключаны новыя звесткі пра творы пісьменніка. Выданне ўключае факты, узятыя з архіва КДБ, а таксама выкарыстаны матэрыялы з успамінаў жонкі пісьменніка — Леанілы Усцінаўны Чарняўскай. «Летапіс…» з’яўляецца настольнай кнігай гарэцказнаўцаў, незаменным дапаможнікам для тых, хто вывучае літаратурную спадчыну і грамадска-культурную дзейнасць пісьменніка. |
 Максім Гарэцкі: успаміны, артыкулы, дакументы / [складальнікі: А. С. Ліс і І. У. Саламевіч]. – Мінск : Мастацкая літаратура, 1984. – 366 с., [8] л. іл.
Друкуюцца ўспаміны людзей, якія асабіста ведалі класіка беларускай літаратуры Максіма Гарэцкага, працавалі ці сустракаліся з ім у розныя гады яго жыцця. Значнае месца ў зборніку займаюць дакументы, біяграфічныя матэрыялы, лісты і літаратурна-крытычныя артыкулы Максіма Гарэцкага, а таксама бібліяграфічны спіс друкаваных твораў і артыкулаў даследчыкаў яго творчасці. |
 Марціновіч, А. Брама, адчыненая ў вечнасць : дзецям пра Максіма Гарэцкага : нарысы / Алесь Марціновіч. – Мінск : Мастацкая літаратура, 2013. – 206 с. – (Гісторыя ў асобах).
Гэтая першая мастацкая біяграфія класіка нацыянальнай літаратуры Максіма Гарэцкага, адрасаваная юным чытачам. М. Гарэцкі адносіцца да самых выдатных прадстаўнікоў беларускага пісьменства. Ён годна працягвае спіс волатаў нацыянальнага духу, у першых шэрагах якога стаяць Максім Багдановіч, Якуб Колас, Янка Купала. Выданне кнігі прымеркавана да 120-годдзя з дня нараджэння М. Гарэцкага. |
 Мушынскі, М. Падзвіжнік з Малой Багацькаўкі : жыццёвы і творчы шлях Максіма Гарэцкага / Міхась Мушынскі ; [навуковы рэдактар А. М. Макарэвіч] ; НАН Беларусі, Інстытут мовы і літаратуры імя Я. Коласа і Я. Купалы. – 2-е выд., выпр. і дап. – Мінск : Беларуская навука, 2013. – 543 с., [8] л. іл.
У кнізе разглядаецца драматычны жыццёвы і творчы шлях класіка беларускай літаратуры Максіма Гарэцкага (1893–1938), выдатнага майстра слова, дзеяча-адраджэнца, асветніка, аднаго з заснавальнікаў нацыянальнай мастацкай прозы, айчыннага літаратуразнаўства і крытыкі, выдаўца, публіцыста, ацэньваецца яго роля ў станаўленні нацыянальнай свядомасці, развіцці беларускай думкі і культуры. |
 Чыгрын, І. П. Паміж былым і будучым : проза Максіма Гарэцкага / І. П. Чыгрын. – Мінск : Навука і тэхніка, 1994. – 167, [1] с.
Кніга прысвечана даследаванню шляхоў станаўлення творчай індывідуальнасці класіка беларускай літаратуры Максіма Гарэцкага. Ён прыйшоў у літаратуру ў перыяд станаўлення беларускай прозы як мастацкага слова. Творчасць яго пазначана трагічнасцю лесу самога аўтара. |