Кузьма Чорны, сапр.: Мікалай Карлавіч Раманоўскі (24 чэрвеня 1900, маёнтак Лапацічы, Слуцкі павет, Мінская губерня, цяпер в. Борка-Бялевічы, Капыльскі раён, Мінская вобласць – 22 лістапада 1944, Мінск).
Скончыў Цімкавіцкае народнае вучылішча.


У 1916 годзе паступіў у Нясвіжскую настаўніцкую семінарыю, але скончыць яе не здолеў, бо ў 1919 годзе семінарыю зачынілі польскія ўлады.

Кузьма Чорны шмат працаваў: спачатку ў Цімкавіцкім валасным рэўкоме, пасля служыў у Слуцкім павятовым ваенным камісарыяце, дзе займаўся канцылярскай работай, потым зноў вярнуўся ў Цімкавічы, настаўнічаў у школе. Але ўся гэтая дзейнасць была недаспадобы маладому чалавеку: ён хацеў вучыцца далей.
У 1923 годзе паступіў на літаратурнае аддзяленне педагагічнага факультэта БДУ, дзе правучыўся два курсы.
З 1923 года член літаб’яднання «Маладняк».

Яшчэ будучы студэнтам, у 1924 пачаў працаваць у газеце «Беларуская вёска».

Сядзяць (злева направа): З. Бядуля, Я. Райніс, Я. Купала, К. Крапіва.
Стаяць: Я. Пушча, А. Бабарэка, У. Дубоўка, П. Глебка, К. Чорны.
19 лістапада 1926 г.
З фондаў БДАМЛМ.

Групавая фатаграфія: А. Александровіч, В. Маракоў, М. Лынькоў, У. Хадыка, К. Чорны і інш.
З фондаў БДАМЛМ.
У 1926-1931 гг. быў старшынёй літаб’яднання «Узвышша».
У 1932-1937 гг. – галоўны літкансультант кабінета маладога аўтара пры Саюзе пісьменнікаў БССР.
Член Саюза пісьменнікаў БССР з 1934 года.

У 1941-1944 гадах знаходзіўся ў эвакуацыі (пераважна ў Маскве). Удзельнічаў у выданні газеты-плаката «Раздавім фашысцкую гадзіну».

Другі рад злева направа: Кантроўскі (?), П. Кавалёў, літработнік С. Розум, Р. Руцкі.
З архіва Марыі Хайноўскай.
Арлоўская вобласць, Болхаўскі раён, г. Болхаў.
Верасень 1941 г.
З фондаў ДМГБЛ.


У верасні 1944 года вярнуўся ў Мінск, працаваў у рэдакцыі часопіса «Беларусь».

Памёр ад другога інсульту ў выдзеленай Саўнаркамам кватэры-пакоі 22 лістапада 1944 года.
Пахаваны на Вайсковых могілках у Мінску.
Узнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі і партызанскім медалем.
Ушанаванне памяці
Іменем Кузьмы Чорнага названа школа ў Цімкавічах, дзе існуе прысвечаны яму літаратурны музей, філіял Дзяржаўнага музея гісторыі беларускай літаратуры, вуліцы ў Бабруйску, Мінску, Нясвіжы, Слуцку.





Уклад. Г. Шаблінская.

У 2000 на Капыльшчыне адкрыты два мемарыяльныя знакі.

Творчасць
Выкарыстоўваў псеўданімы: Максім Алешнік; М. Біруля; Ігнат Булава з-пад Турава; Вясёлы; М. Сідарэўскі; Сусед-вясёлы; Раман Талапіла; Арцём Чамярыца; Сымон Чарапкевіч; А. Чорны; Крыптанімы: Р. М.; М. Р-скі; К. Ч.).
Літаратурную дзейнасць пачаў у 1920 як паэт (пад уласным прозвішчам і крыптонімам М. Р.). 3 1921 выступаў як празаік. Пачаткам літаратурнай творчасці лічыў публікацыю апавядання «На граніцы» (1923) пад псеўданімам К. Чорны. Яго апавяданні ўвайшлі ў кнігі «Апавяданні» і «Срэбра жыцця» (1925). «Па дарозе», «Пачуцці», «Хвоі гавораць» (усе 1926), «Вераснёвыя ночы» (1929), «Брыгадзіравы апавяданні» (1932), «Вялікае сэрца» (1945) і інш.
Супярэчлівы працэс ачалавечвання свету, які адбываўся ў паслярэвалюцыйны час, адлюстраваны ў празаічным эпасе К. Чорнага — раманах «Сястра» (1927-28), «Зямля» (1928), аповесці «Лявон Бушмар» (1929), незавершаных раманах «Вецер і пыл» (1927-29), «Ідзі, ідзі» (1930).
У пачатку 1930-х гадоў Кузьма Чорны прыйшоў да задумы напісаць «у мастацкіх вобразах гісторыю беларускага народа ад знішчэння паншчыны і да нашых дзён». Цыкл твораў уключаў раманы «Бацькаўшчына» (1931), «Трыццаць год» (няскончаны, 1934), «Трэцяе пакаленне» (1935), аповесць «Люба Лук’янская» (1936). Рукапісы раманаў «Простыя людзі», «Вялікае выгнанне», «Судны дзень» згарэлі ў першыя дні вайны.
Задуманы пісьменнікам празаічны цыкл развіты ў раманах «Пошукі будучыні» (1943, апубл. 1950), «Вялікі дзень» (1941-44, няскончаны, апубл. 1947), «Млечны Шлях» (1944, апубл. 1954), незавершаных эпічных творах «Скіп’ёўскі лес» (1944, апубл. 1946), «Сумліцкая хроніка» (1941-44, апубл. 1975), «Смага» (урывак апубл. 1990) і інш.
Аўтар п’ес «Бацькаўшчына» (на аснове аднайменнага рамана, апубл. 1932-39; паст. БДТ-1 у 1932, «Базылевічава сям’я» (1938), «Ірынка» (паст. БДТ-1 і БДТ-2 у 1941), аповесці для дзяцей «Насцечка» (1940). Выдаў апавяданні для дзяцей «Як дзядзька Тамаш напалохаў ваўкоў» (1941). Аўтар кніжкі фельетонаў «Кат у белай манішцы» (1942), нарыса «Герой Савецкага Саюза Ціхан Піменавіч Бумажкоў» (1943). Гумарыстычныя творы сабраны ў зборніку «Вяселле ў Скіп’ёўскім Пераброддзі» (1971).
Пераклаў на беларускую мову аповесці «Станцыйны даглядчык», «Трунар», «Дуброўскі», «Капітанская дачка» А. Пушкіна (у зборніку «А. Пушкін: Выбраныя творы», 1949), п’есы «Рэвізор» М. Гогаля, «Гарачае сэрца» і «Позняе каханне» А. Астроўскага, «Апошнія» і «Варвары» М. Горкага, шэраг твораў У. Караленкі, П. Панчанкі, Я. Гашака і інш.
Асобныя творы К. Чорнага інсцэнізаваны і экранізаваны: інсцэніроўка «Уласнасць» А. Гутковіча і Ф. Казлоўскай паводле рамана «Трэцяе пакаленне» (1959), спектакль «Вялікае сэрца» (паст. 1960, Беларускае тэлебачанне; паводле аднайм. рамана), фільм «Ноч пры дарозе» (1992, паводле аднайм. апавядання).
На кніжнай паліцы
![]() Т. 1 – Апавяданні, раман «Зямля»; Т. 2 – Апавяданні. Аповесці. Раманы; Т. 3 – Апавяданні. Раманы; Т. 4 – Аповесці. Апавяданні; Т. 5 – Раманы. Аповесці; Т. 6 – П’есы. Артыкулы. Фельетоны. Нарысы. |
![]() Збор твораў Кузьмы Чорнага ў васьмі тамах – першае навуковае выданне спадчыны выдатнага беларускага празаіка. У яго ўключаны амаль усе вядомыя творы пісьменніка і размеркаваны па тамах у храналагічнай паслядоўнасці наступным чынам: 1 – апавяданні 1923-1927 гг.; 2 – апавяданні 1928-1944 гг.; 3 – раманы «Сястра», «Зямля»; 4 – аповесці «Лявон Бушмар», «Вясна», «Ідзі, ідзі» і раман «Бацькаўшчына»; 5 – апавяданне «Насцечка», аповесць «Люба Лук’янская» і раман «Трэцяе пакаленне»; 6 – аповесць «Скіц’ёўскі лес» і раманы «Пошукі будучыні», «Млечны Шлях», «Вялікі дзень»; 7 – драматычныя творы: «Не пішы чорт ведае як», «3 драмы» (урывак), «Вызваленне» (пралог да п’есы), «Лета», «Бацькаўшчына», «Аксеня Чадавецкая» (няскончаныя драма), «Базылевічава сям’я», «Ірынка»; няскончаныя раманы: «Вецер і пыл», «Трыццаць год», «Заваёва свету», «Захаду і ўсходу», «Судны дзень»; 8 – публіцыстычныя творы, летапіс жыцця і творчасці Кузьмы Чорнага, алфавітны паказчык твораў, паказчык імён. |
![]() Чорны, К. Збор твораў / Кузьма Чорны. Т. 1 : Апавяданні. Публіцыстыка, 1923-1930 / рэдкалегія: С. Андраюк [і інш.]. – 1988. – 429, [2] с., [5] л. іл., партр., факсім. Кузьма Чорны – класік беларускай літаратуры. Майстар апавядання, аповесці, рамана. Першы том Збору твораў склалі апавяданні і публіцыстыка 1923-1930 гадоў. Пафас ранняй творчасці – эмацыянальнае ўспрыняцце новага савецкага жыцця, паэтызацыя вызваленага рэвалюцыяй чалавека, яго працы і творчых сіл. |
![]() Т. 1 : Апавяданні, 1921-1925 / [навуковы рэдактар тома А. А. Васілевіч. – 2023. – 519 с., [4] л. іл. У першы том навукова каментаванага Збор твораў класіка беларускай літаратуры Кузьмы Чорнага (1900-1944) увайшлі апавяданні 1921-1925 годоў. |
![]() У аднатомнік класіка беларускай літаратуры, выдатнага празаіка Кузьмы Чорнага ўвайшлі самыя значныя яго творы – раманы, аповесці, апавяданні, узоры публіцыстыкі і (у поўным, без скарачэнняў, выглядзе) дзённік, які вёў пісьменнік у канцы жыцця. Чытач яшчэ раз зможа наталіцца прыгажосцю мастацкага слова Кузьмы Чорнага, крынічнай чысцінёй мовы роднай яму Случчыны. |
![]() У зборніку змешчаны лепшыя апавяданні К. Чорнага, у якіх адлюстрована барацьба беларускага народа за Савецкую ўладу і станаўленне яго на шлях, вызначаны Кастрычнікам. Вялікі знаўца чалавечай душы, К. Чорны па-майстэрску паказаў рост свядомасці працоўных ва ўмовах сацыялістыснай рэчаіснасці, удзел у барацьбе з нямецка-фашысцкімі захопнікамі простых, здавалася б, нічым не прыкметных людзей, якія ў патрэбны час становяцца героямі («Вялікае сэрца»). Шмат цёплых, прачулых старонак прысвяціў пісьменнік выхаванню дзяцей («Насцечка»), іх мужнай сталасці ў суровы час Айчыннай вайны («Маленькая жанчына»). |
![]() У кнігу К. Чорнага ўключаны раман «Бацькаўшчына», у якім асноўнае месца займае ідэя бацькаўшчыны; аповесць «Люба Лук’янская» – працяг гісторыі руху чалавека да новых шляхоў і гарызонтаў; аповесць «Скіп’ёўскі лес» – «аб вялікай любові кожнага нашага чалавека да роднай зямлі», аб тым, як савецкі народ выявіў лепшыя якасці сваёй душы ў гады Вялікай Айчыннай вайны. |
![]() Кнігу класіка беларускай літаратуры, майстра прозы Кузьмы Чорнага (1900-1944) склалі выбраныя апавяданні розных гадоў і раман «Млечны шлях». |
![]() Кнігу класіка беларускай прозы Кузьмы Чорнага склалі лепшыя яго апавяданні і шырокавядомыя аповесці «Лявон Бушмар» і «Люба Лук’янская». |
![]() У кнігу выдатнага беларускага пісьменніка Кузьмы Чорнага (1900-1944) увайшлі аповесць «Лявон Бушмар» і апавяданні. |
![]() Невялікая аповесць класіка беларускай літаратуры Кузьмы Чорнага «Насцечка», напісаная яшчэ да Вялікай Айчыннай вайны, не страціла свайго пазнавальнага і выхаваўчага значэння і сёння. Яна расказвае аб лёсе розных пакаленняў, вучыць юных чытачоў быць дружнымі, уважлівымі адзін да аднаго, паважаць старэйшых, любіць Радзіму. |
![]() У аповесці класіка беларускай літаратуры Кузьмы Чорнага ўзнімаюцца праблемы бацькоў і дзяцей, маральна-этычныя пытанні. Твор вылучаецца тонкай назіральнасцю, увагай да жыццёвых падрабязнасцей і ўнутранага стану герояў. |
![]() У кнігу класіка беларускай літаратуры, майстра прозы Кузьмы Чорнага (1900-1941) увайшлі раман «Пошукі будучыні», аповесці «Лявон Бушмар» і «Насцечка» і выбраныя анавяданні розных гадоў. |
![]() У 10-ты том серыі «Залатая калекцыя беларускай літаратуры» ўвайшлі самыя значныя творы празаіка Кузьмы Чорнага – раманы, аповесці, апавяданні, узоры публіцыстыкі і (у поўным, без скарачэнняў, выглядзе) дзённік, які вёў пісьменнік у канцы жыцця. |
![]() Раман «Трэцяе пакаленне» – адзін з найбольш значных і дасканальных твораў К.Чорнага. У ім паказана сацыялістычнае будаўніцтва ў нашай краіне. Галаўная тэма твора – раскрыццё складанага псіхалагічнага працэсу ператварэння чалавека-ўласніка ў будаўніка новага грамадства. |
![]() У кнігу класіка беларускай літаратуры, майстра псіхалагічнай прозы Кузьмы Чорнага (1900-1941) увайшлі раман «Трэцяе пакаленне», апавядані «Макаркавых Волька», «Вераснёвыя ночы» і «Маленькая жанчына». |
На русском языке
![]() В предлагаемую вниманию читателей книгу включены роман и повести «Левон Бушмар», «Отечество», «Люба Лукьянская», «Млечный путь», написанный им незадолго до смерти. Это, по существу, первоначальный вариант, над которым автор собирался еще работать. Однако и этот вариант представляет большой интерес, и читатели, несомненно, смогут почувствовать широту эпического замысла писателя, по достоинству оценят мастерство лепки характеров. «Левон Бушмар», «Отечество», «Люба Лукьянская», «Млечный путь» – лишь небольшая часть литературного наследия К. Чорного. Знакомство с ними все же дает представление о многообразном творчестве одного из крупнейших мастеров белорусской прозы – Кузьмы Чорного, которого народный поэт Якуб Колас называл ярким талантом. |
![]() В книгу «Млечный Путь» Кузьмы Чорного (1900-1944), классика белорусской советской литературы, вошли повесть «Лявон Бушмар», романы «Поиски будущего», «Млечный Путь», рассказы. Разоблачая в своих произведениях разрушающую силу собственности и философски осмысливая антигуманную сущность фашизма, писатель раскрывает перед читателем сложный внутренний мир своих героев. |
![]() Повесть для детей младшего школьного возраста. |
Літаратурна-крытычныя і метадычныя матэрыялы
![]() Писатель Александр Адамович создал необычную книгу, – это рассказ о значительнейших гуманистических и художественных «уроках творчества» видного белорусского советского прозаика Кузьмы Чорного (Николая Карловича Романовского, 1900-1944), а вместе с тем и размышления о судьбах современного человечества и роли писателя-гуманиста в мире. |
![]() У кнізе прасочваецца жыццёвы і творчы шлях пісьменніка, аналізуюцца праграмныя творы і даюцца метадычныя парады па іх вывучэнню на ўроках і ў пазакласнай рабоце. |
![]() У крытычых артыкулах, што склалі кнігу, разглядаюцца многія творчасці аднаго з выдатных беларускіх савецкіх пісьменнікаў. Напісаны гэтыя артыкулы ў розныя гады, з рознай нагоды, але ў іх ёсць адзінства аўтарскага погляду і ацэначных крытэрыяў на літаратуру. |
![]() Гэта кніга – другое выданне манаграфіі аб вядомым беларускім пісьменніку Кузьме Чорным. Аўтар дае грунтоўны аналіз ідэям і вобразам у творчасці пісьменніка. Разгорнута аналізуюцца яго апавяданні і аповесці, раманы і п’есы. Асаблівую ўвагу звяртае аўтар на лепшыя творы Кузьмы Чорнага, якія ўвайшлі ў класічны фонд беларускай савецкай літаратуры, – «Трэцяе пакаленне», «Люба Лук’янская», «Бацькаўшчына». У манаграфіі разглядаюцца апавяданні, раней не вядомыя шырокаму колу чытачоў. Асобны раздзел прысвечаны горкаўскім традыцыям і творчасці Кузьмы Чорнага. |
![]() Альбом уяўляе сабой ілюстраваны летапіс жыцця і творчасці Кузьмы Чорнага.У ім чытач знойдзе выказванні вядомых пісьменнікаў пра таленавітага празаіка, меркаванні самога Чорнага аб пытаннях можа быць выкарыстаны для выставак у школах і бібліятэках, на ўроках беларускай літаратуры ў якасці дапаможніка, ілюстрацыйнага матэрыялу. |
![]() У гэтай кнізе, якая падрыхтавана да 115-годдзя з дня нараджэння класіка беларускай літаратуры Кузьмы Чорнага, сабраны ўспаміны, артыкулы, эсэ, інтэрв’ю яго родных, пісьменнікаў, літаратуразнаўцаў, дзеячаў мастацтва. Яны ствараюць партрэт чалавека, які меў шчасце быць мастаком слова «Боскай міласцю» і зведаў на ўласным лесе ўсе цяжкасці, што выпалі на долю яго пакалення, але не здрадзіў сабе, чытачам, Бацькаўшчыне. Упершыню друкуецца некалькі ўнікальных матэрыялаў з сямейнага архіва пісьменніка, а таксама лісты Кузьмы Чорнага з фондаў БДАМЛМ. |
![]() У кнізе ставіцца задача паказаць, як Кузьма Чорны мастацкі вырашае праблему фарміравання новага, савецкага чалавека, праблему палітычнага, культурнага і духоўнага росту беларускіх працоўных мас. Разам з тым аўтар імкнецца вызначыць асноўныя этапы творчай эвалюцыі пісьменніка і некаторыя істотныя асаблівасці яго мастацкага стылю. |
![]() Сваю першую кнігу крытык прысвячае даследаванню майстэрства выдатнага беларускага празаіка Кузьмы Чорнага. У ёй разглядаюцца сюжэтна-кампазіцыйныя асаблівасці прозы Кузьмы Чорнага, аналізуецца яго творчае станаўленне, даследуюцца шляхі стварэння мастацкага характару. |
![]() У кнізе даследуецца працэс напісання К. Чорным літаратурных твораў, пачынаючы з узнікнення іх агульнай задумы і да яе рэалізацыі. Аналізуюцца рукапісы і чарнавікі пісьменніка. Паказваецца цесная унутраная сувязь этапаў творчага працэсу, высвятляюцца прычыны змяненняў у тэксце, вызначаюцца найбольш характэрныя асаблівасці работы пісьменніка над раманамі 40-х гадоў XX стагоддзя. |
![]() У працы даследуецца працэс напісання К. Чорным літаратурных твораў, пачынаючы з узнікнення іх агульнай задумы і да яе рэалізацыі. Аналізуюцца рукапісы і чарнавікі пісьменніка. Паказваецца цесная ўнутраная сувязь этапаў творчага працэсу, высвятляюцца прычыны змяненняў у тэксце, вызначаюцца найбольш характэрныя асаблівасці работы пісьменніка над раманамі 40-х гадоў. |